همیشه در پرورش کودک، سوال های زیادی ذهن والدین را به خود مشغول می کند؛ آیا کودکم می تواند موفق شود؟ آیا از زندگی لذت می برد؟ آیا دوست پیدا خواهدکرد؟ و با شروع تحصیل سوال های بیشتری ذهن آنها را مشغول می کند؛ آیا در درس هایش خوب پیش می رود؟ نسبت به همسن هایش بهتر است؟ استعداد بیشتری دارد؟ مطلب زیر کنکاشی در مورد استعداد کودک است...
دیکشنری وبستر، کلمه «استعداد» را این گونه ترجمه می کند: داشتن یک توانایی ذاتی و آشکار شدن آن. کودکان بااستعداد، با داشتن توانایی های فوق العاده، قادرند کارهایی بیشتر از آنچه در سن آنها انتظار می رود، انجام دهند. «توانایی های بالقوه» یعنی توانایی های فکری، تحصیلی، رهبری کردن در گروه و توانایی در جنبه های هنری و خلاقانه.
بچه های بااستعداد تمرکز بیشتری در انجام کارهایشان دارند و البته حافظه شان هم برای به خاطر سپردن مطالب بهتر است درنتیجه در درس های اصطلاحا حفظی، موفق ترند. اما برخی دانشمندان و محققان معتقدند هیچ کودکی به طور ذاتی با استعداد نیست اما در برخی کودکان ویژگی هایی وجود دارد که با حضور در محیط های اجتماعی متفاوت، ارتقا می یابد اما دست یافتن به چنین الگوهایی هم در کودکان متفاوت است. برخی افراد در بعضی زمینه ها با استعداد و در برخی زمینه ها ضعیف هستند. یک ریاضیدان ممکن است خواننده خوبی نباشد همان طور که یک هنرمند با استعداد ممکن است در ریاضی ضعیف باشد.
? ویژگی های رایج کودکان با استعداد
یکی از راه هایی که والدین می توانند استعداد کودکشان را در زمینه خاصی پیدا کنند، بررسی صحبت های روزمره، فعالیت ها و عکس العمل های آنهاست. ویژگی های بچه های 4 تا 6 سال که زمینه های رشد استعدادشان بیشتر است:
1- در رابطه با هر چیزی کنجکاو هستند.
2- سوال های متفکرانه ای می پرسند.
3- خودشان را به راحتی ابراز می کنند.
4- دامنه لغات وسیعی دارند و از آنها در صحبت هایشان استفاده می کنند.
5- مساله ها را خوب حل می کنند.
6 -حافظه خوبی دارند.
7- به موسیقی علاقه خاصی دارند.
8- از آموخته های قبلی شان استفاده می کنند.
9- سریع یاد می گیرند.
10- قادرند وسایل را به ترتیب بچینند.
11- مستقل کار می کنند.
12- شوخ طبع هستند.
13- کارهای سخت را با پیگیری بیشتری انجام می دهند.
14- داستان می سازند و آنها را تعریف می کنند.
15- به خواندن علاقه دارند.
16- مشاهده گران خوبی هستند.
یک کودک با استعداد ممکن است تمام یا چند خصیصه از این خصوصیات را داشته باشد، اما متخصصان و والدین باید با مشاهده رفتارهای کودکشان به این خصوصیت ها پی ببرند. برای این کار آزمایش کودک در موقعیت های متفاوت اهمیت زیادی دارد. در زیر چند نمونه از نتایج انجام ندادن تست ها را بررسی می کنیم. خیلی از شاگردان با استعداد به نظر مشکل ساز می رسند و مسوولان را به خاطر زیر پا گذاشتن قوانین به دردسر می اندازند. رفتار کودک با استعداد معمولا با رفتار کودکان دچار بیش فعالی اشتباه گرفته می شود. با انجام چند تست، تفاوت کودک با استعداد و بازیگوش را مشخص کنید. برخلاف تصور عام که فکر می کنند اگر کودکشان با استعداد است یعنی می تواند از همسن هایش بالاتر باشد، بچه های با استعداد تمایل زیادی به بودن در گروه هایی با سطح خودشان دارند.
? آزمایش هوش کودکان
آزمایش برای اینکه مشخص شود کودکی با استعداد است، به تخصص خاصی نیاز دارد. توصیه می شود در این زمینه از یک روان شناس کودک کمک بگیرید. در آزمونهای بهره هوشی، دو آزمون معروف تر از بقیه هستند: استنفورد بینه و مقیاس هوش وکسلر. اگر نمره کودکتان در هر کدام از این تست ها بیشتر از 120 باشد، یعنی کودک هوش بالایی دارد و اگر این نمره از 160 بالاتر باشد، نشانه استعداد اوست، اما این تست ها محدودیت های خاص خود را دارند؛ در آنها هوش خام ارزیابی می شود ولی دانشمندان ارتباط بین هوش بالا و کودک با استعداد را هنوز تشخیص نداده اند. خیلی از کودکان خلاق و با استعداد لزوما بهره هوشی بالایی ندارند زیرا خیلی از استعدادها در این تست ها ارزیابی نمی شوند. بهترین راه ارزیابی این است که به فعالیت های کودکتان به صورت کلی نگاه کنید؛ مثلا هوش عاطفی، استعداد در موسیقی، ورزش، کارهای دستی و زبان را در آنها بررسی کنید. در هر کدام از این موارد کودک با استعداد متفاوتی برخورد می کند. انجمن کودکان با استعداد می گوید: «مطالعه ها نشان می دهد به غیر از معیارهای گفته شده، منابع و افراد هم در این زمینه موثر هستند. منظور از افراد، کسانی است که از کودک مراقبت می کنند یا در پرورش او دخیل هستند مثل خانواده، معلم و حتی هم شاگردی هایش».
? پاسخ به 4 پرسش رایج درباره کودکان بااستعداد
1. آیا کودکان با استعداد به رفتارهای خود آگاه هستند؟
بیشتر کودکان با استعداد تا سن 10 سالگی متوجه متفاوت بودن خود نمی شوند.
2. آیا امکان دارد کودکان با استعداد با کودکان تنبل اشتباه گرفته شوند؟
قطعا بله، مثال های زیادی وجود دارد؛ «چرچیل» کلاس ششم ابتدایی رد و نیوتن در سن 14 سالگی از مدرسه اخراج شد.
3. چه چیز روی پیشرفت کودکان تاثیر بیشتری دارد؟
محققان دانشگاه شیکاگو 100 فرد موفق را بررسی کردند (شامل ریاضیدان، موسیقیدان، ورزشکار) و به این نتیجه رسیدند که والدین و معلمان روی آنها تاثیر گذاشته اند و این مساله ثابت می کند که کودکان با استعداد، در محیط مناسب و در کنار افراد مناسب رشد کرده اند.
4. آیا با استعداد بودن به معنای کامل بودن است؟
نباید تصور کنیم که با استعداد بودن کودک به این معنی است که هیچ مشکلی ندارد. فراموش نکنید او اول کودک است و بعد با استعداد، پس حق اشتباه کردن دارد.
با اینکه محققان و معلمان متوجه شده اند خیلی از کودکان با استعداد لزوما نمره های بالایی نمی گیرند، اما عقیده عمومی این است که نمره بالا نشانه هوش بالاست. تعریف های متفاوتی از هوش وجود دارد، اما در نهایت همه محققان معتقدند که هوش به ژنتیک و مهم تر از آن عوامل محیطی ربط دارد. به عنوان پدر و مادر هرگاه متوجه شدید کودکتان در زمینه خاصی متفاوت است، حتما بیشتر بررسی کنید تا در مسیر درست قرار بگیرد.
این روز ها که اغلب خانواده ها تک فرزند هستند و مبنای مقایسه ای از پیشرفت فرزندشان ندارند، تشخیص کودکان کم هوش و با هوش کار مشکلی است.
در عین اینکه تعیین دقیق عدد آی کیو کاری تخصصی است که توسط متخصصین و در مراکز معتبر انجام می شود، ولی تشخیص تقریبی کودکان با هوش بالا، هوش متوسط و یا کم هوش کاری مهم است که توسط والدین قابل انجام است.
از آن جا که به خصوص شناسایی کودکان با بهره هوشی کمتر در سنین اولیه برای انجام اقدامات تخصصی لازم است، در این سری از نوشته های کودک سیتی راه های ساده برای تعیین تقریبی بهره هوشی یا IQ کودکان آمده است که توسط والدین قابل اجراست.
یک کودک سه ساله با هوش معمولی و متوسط باید دارای ویژگی های زیر باشد . اگر کودکی از سطح زیر بالاتر است باهوش و اگر پایین تر است، ممکن است کم هوش باشد.
والدین / مربیان مهد حرف کودک را می فهمند و کودک می تواند کلمات ساده ای مثل مامان، بابا، ماشین، خونه، نی نی و … را به درستی استفاده کند.
کودک می تواند حداقل اسم 10 آدم یا شیء را به درستی بگوید. ( مثلا توپ ، عروسک ؛ غذا، کتاب، ماشین و…)
کودک سه ساله با هوش معمولی می تواند نام اعضای بدن ( حداقل 4 عضو) را صحیح بگوید .
برای این کار می توانید یک عروسک را به کودک بدهید و مثلا چشم، مو، دست و پای آن را نشان دهید و بپرسید این چیه؟
کودک سه ساله با هوش متوسط می تواند 8 بلوک لگو را روی هم بگذارد.
شکل زیر را به کودک نشان بدهید:
ضریب هوشی کودکان
حال از کودک بپرسید، سگ یا هاپو کدومه؟
خونه کدومه؟
درخت کدومه؟
کودک 3 ساله با هوش متوسط می تواند به سوالهای بالا درست جواب بدهد.
یک خط عمودی روی کاغذ بکشید و از کودک بخواهید مشابه آن را روی کاغذ بکشد.
کودک سه ساله با بهره هوشی متوسط می تواند مشابه خط شما را ترسیم کند.
توجه نمایید که تعیین عدد بهره هوشی کار دقیقی است که توسط متخصصان انجام می شود و این نوشته صرفا برای استفاده والدین و تست هوش مقدماتی کودکان به منظور تفکیک کودکان باهوش ، متوسط و کم هوش به طور تقریبی قابل استفاده است.
خیلی از پدر و مادرها فکر می‌کنند اگر فرزندشان جنب و جوش زیادی داشته و بازیگوش باشد، حتمابیش‌فعال است...
اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی، مشکل بسیاری از کودکان و البته نگرانی بسیاری از والدین است.
بعضی از والدین برعکس، حتی شیطنت و خرابکاری مفرط کودکشان را جدی نمی‌گیرند و آن را به حساب تیزهوشی و کنجکاو بودن او می‌گذارند.
این آزمون به شما کمک می‌کند دریابید فرزندتان به مشکل بیش‌فعالی و کم‌توجهی دچار است یا نه.
هنگام جواب دادن به سوالهای زیر، این نکته‌ها را در نظر داشته باشید:
• سن فرزندتان را در نظر بگیرید.
• رفتار فرزندتان را در 6 ماه گذشته ملاک پاسخ دادن قرار دهید.
• توجه کنید که این آزمون به تنهایی نباید ملاک تشخیص یا درمان یک کودک باشد.
گزاره‌های زیر را بخوانید و برای هریک، یکی از گزینه‌های روبه‌رو را انتخاب کنید (امتیاز هریک از گزینه‌ها در مقابل آنها نوشته شده) و در نهایت، مجموع امتیازهایتان را حساب کنید و تفسیر آزمون را بخوانید.
قسمت اول:
1) فرزندتان به جزییات توجه نمی‌کند یا در انجام تکالیف مدرسه‌اش اشتباه‌های ناشی از بی‌دقتی دارد؟
2) به سختی می‌تواند توجهش را حین انجام یک کار و تا پایان آن حفظ کند؟
3) وقتی مستقیما با او صحبت می‌کنید، به نظر می‌رسد گوش نمی‌دهد؟
4) باوجود داشتن میل باطنی به انجام کارها و فهمیدن دستوراتی که به او داده می‌شود، به دستورات درست عمل نمی‌کند و نمی‌تواند کاری را به پایان برساند؟
5) به دشواری می‌تواند به وظایف و فعالیت‌هایش نظم دهد؟
6) کارهایی که به تلاش مداوم ذهنی نیاز دارند، دوست ندارد و از انجام آنها طفره می‌رود؟
7) وسایل لازم برای انجام کارها یا تکالیفش را گم می‌کند؟ (مداد، کتاب، اسباب بازی و ...)
8) صداها یا محرک‌های دیگر به آسانی حواسش را پرت می‌کنند؟
9) در فعالیت‌های روزانه‌اش فراموشکار است؟
10) با دست‌هایش ور می‌رود یا پاهایش را تکان می‌دهد و وقتی نشسته، سر جایش وول می‌خورد و می‌لولد؟
11) مواقعی که لازم است سر جایش بنشیند، صندلی را ترک می‌کند؟
12) مواقعی که لازم است سر جایش بنشیند، بیش از حد به دور و اطراف می‌دود و از صندلی‌ها بالا می‌رود؟
13) انجام بازی‌های بی‌سر و صدا برایش دشوار است؟
14) تمام روز در حال حرکت است، انگار در بدنش موتور کار گذاشته‌اند؟
15) بیش از حد حرف می‌زند؟
16) وقتی از او سوال می‌پرسید، قبل از اینکه سوال تمام شود، با عجله جواب می‌دهد؟
17) رعایت نوبت برایش دشوار است؟
18) وسط حرف دیگران یا کار آنها می‌پرد؟
19) با بزرگسالان بحث می‌کند؟
20) از کوره در می‌رود؟
21) آگاهانه از خواسته‌ها و قوانین بزرگسالان سرپیچی می‌کند؟
22) عمدا دیگران را اذیت می‌کند؟
23) دیگران را مسوول خطاها یا بدرفتاری‌های خود می‌داند؟
24) حساس است و به سادگی از دیگران می‌رنجد؟
25) عصبانی یا بی‌میل است؟
26) کینه‌توز است و دوست دارد تلافی کند؟
27) قلدری می‌کند، دیگران را تهدید می‌کند یا می‌ترساند؟
28) کتک‌کاری به راه می‌اندازد؟
29) برای فرار از کارهایی که باید انجام دهد، یا خلاص شدن از دردسر، دروغ می‌گوید و دیگران را گول می‌زند؟
30) از مدرسه فرار می‌کند؟
31) دیگران را آزار فیزیکی می‌دهد؟
32) اشیا ارزشمند دزدیده است؟
33) عمدا وسایل دیگران را خراب می‌کند؟
34) اشیایی را به کار برده که می‌توانند صدمه جدی ایجاد کنند. (چاقو، چوب، آجر، اسلحه)
35) حیوانات را آزار می‌دهد؟
36) عمدا آتش روشن می‌کند که خرابی به بار بیاورد؟
37) بی‌اجازه وارد خانه یا محل کار یا ماشین کسی می‌شود؟
38) شب بدون اجازه از منزل بیرون می‌ماند؟
39) شبانه از منزل فرار کرده است؟
40) کسی را مورد سوءاستفاده جنسی قرار داده است؟
41) مضطرب، هراسان یا نگران است؟
42) به خاطر احتمال خطا، از امتحان چیزهای جدید می‌ترسد؟
43) احساس بی‌ارزشی یا حقارت می‌کند؟
44) به دلیل بروز مشکلات، خودش را سرزنش و احساس تقصیر می‌کند؟
45) احساس تنهایی می‌کند و حس می‌کند کسی او را نمی‌خواهد و دوست ندارد. می‌گوید: «کسی من را دوست ندارد.»
46) ناراحت، غصه‌دار یا افسرده است؟
47) نگران رفتار و ظاهر خود است و همیشه خجالت می‌کشد؟
تفسیر آزمون
اگر شما هم فکر می‌کنید فرزندتان بیش‌فعال است، این آزمون به شما کمک می‌کند تا این حدستان را ارزیابی کنید، اما دقت داشته باشید که این آزمون به تنهایی نمی‌تواند و نباید ملاک تشخیص قرار گیرد. همچنین پاسخ مثبت به یک یا چند سوال نشانه وجود مشکل نیست. برای تفسیر نمره‌های آزمون به نکته‌های زیر توجه کنید:
• الف) اگر بین سوالهای 1 تا 9 حداقل به 6 سوال پاسخ «اغلب» یا «تقریبا همیشه» داده‌اید و در بین سوالهای 48 تا 55 حداقل یک پاسخ «مشکل اندکی دارد» یا «مشکل جدی دارد» دارید، احتمالا کودکتان با اختلال کم‌توجهی روبروست.
• ب) اگر در بین سوالهای 10 تا 18 حداقل به 6 سوال پاسخ «اغلب» یا «تقریبا همیشه» داده‌اید و در بین سوالهای 48 تا 55 حداقل یک پاسخ « مشکل اندکی دارد» یا «مشکل جدی دارد» داشته‌اید، احتمالا فرزندتان با اختلال بیش‌فعالی روبرواست.
• ج) اگر هر دو نتیجه «الف» و «ب» را از آزمون گرفته‌اید، احتمالا کودکتان با اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی (ADHD) روبراست.
قسمت دوم:
عملکرد کودک
48) عملکرد کلی فرزندتان در مدرسه چگونه است؟
49) خواندن فرزندتان چگونه است؟
50) نوشتن فرزندتان چگونه است؟
51) ریاضی فرزندتان چگونه است؟
52) ارتباط او با والدینش چطور است؟
53) ارتباط او با خواهر و برادرش چطور است؟
54) ارتباط او با همسالانش چطور است؟
55) مشارکت او در فعالیت‌های جمعی (مانند بازی‌های تیمی) چگونه است؟
چه می‌توان کرد؟
اگر نتایج الف، ب، یا ج گرفته‌اید، حتما فرزندتان را نزد یک روان‌پزشک یا روان‌شناس ببرید. تشخیص اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی (ADHD) به این سادگی‌ها نیست. حتی بعد از انجام این آزمون نیز نمی‌توان به تشخیص قطعی رسید، بنابراین بهتر است قبل از اینکه هرگونه برچسبی به فرزندتان بزنید، برای ملاقات با یک روان‌پزشک یا روان‌شناس برنامه‌ریزی کنید. بدون مشورت با روان‌پزشک در مورد وضعیت فرزندتان تصمیم نگیرید و به خصوص در حضور کودک در مورد بیش‌فعالی حرفی نزنید.
.
